Lúc 10 giờ sáng (giờ Vatican) ngày 8 tháng 4 năm 2005, với tư cách là Niên trưởng Hồng y Đoàn, Hồng y Joseph Ratzinger đã chủ trì Thánh Lễ An táng Giáo hoàng Gioan Phaolô II. Hồng y này cũng là một trong những người bạn thân cận nhất của giáo hoàng quá cố, ông đã đảm trách hầu hết các nhiệm vụ giáo hoàng giao trong những ngày cuối đời. Đồng tế trong Thánh Lễ An táng là Hồng y Đoàn (với số lượng hiện diện là 157 và 164 vị hồng y ở các thời điểm khác nhau) và các thượng phụ của các Giáo hội Công giáo Đông phương. Theo quy định, các giáo hoàng phải được án táng bằng cách chôn cất trong khoảng từ ngày thứ bốn đến ngày thứ sáu sau khi ông qua đời. Vì vậy, Vatican đã chọn ngày Thứ Sáu là ngày cuối cùng.

Đây là lần đầu tiên mà Thánh Lễ An táng một vị giáo hoàng được truyền hình trực tiếp đến hầu hết các quốc gia trên thế giới. Ước tính có hơn 2 tỷ người theo dõi nhưng Giáo hội Công giáo tuyên bố chỉ có khoảng 1,3 tỷ người theo dõi dựa theo số lượng thành viên của họ. Có lẽ đây là tang lễ thu hút nhiều người theo dõi nhất trên truyền hình. Tang lễ của Gioan Phaolô II cho đến thời điểm ấy là tang lễ lớn nhất trong lịch sử thế giới. Để dân chúng tại Vương cung thánh đường Thánh Gioan Latêranô có thể theo dõi, nhiều màn hình kỹ thuật số khổng lồ đã được lắp đặt để truyền đi diễn tiến Thánh Lễ An táng từ Quảng trường Thánh Phêrô. Nhiều màn hình khác cũng được dựng tại một số địa điểm ở Roma, có cả trường đua Circus Maximus và khu dựng trại cho khách hành hương bên ngoài thành phố[4][5].

Nhập quan và di quan

Thánh Lễ An táng bắt đầu bằng việc đóng các cửa ra vào Đền thờ Thánh Phêrô. Chỉ có Hồng y Đoàn và các thượng phụ được phép vào bên trong. Trước khi thi hài Giáo hoàng Gioan Phaolô II được đặt vào một quan tài bằng gỗ bách, Tổng giám mục Stanisław Dziwisz - khi đó là thư ký của ông - đã đặt một tấm vải lụa trắng che mặt của Giáo hoàng (đây là một truyền thống bắt đầu từ thời Giáo hoàng Lêô XIII)[15]. Một điếu văn chi tiết cuộc đời và tác phẩm của Giáo hoàng Gioan Phaolô II do Tổng Giám mục Marini đọc bằng tiếng Latinh. Ngoài ra còn có ba túi nhỏ chứa các đồng tiền euro kim loại (vàng, bạc, đồng) được đặt bên cạnh thi hài. Mỗi túi này chứa các đồng mệnh giá 1 euro tương ứng cho mỗi năm trong Triều đại Giáo hoàng của ông. Đây là mức lương ông nhận được trên cương vị làm giáo hoàng, tổng cộng là khoảng €100. Sau nghi thức này, các cánh cửa của Đền Thờ Thánh Phêrô được mở ra. Hồng y Ratzinger và các vị hồng y đồng tế chuẩn bị rước quan tài của Giáo hoàng Gioan Phaolô II từ bên trong vương cung thánh đường ra bàn thờ bằng đá cẩm thạch ở giữa quảng trường Thánh Phêrô - nơi cử hành Thánh Lễ An táng.

Cuộc rước bắt đầu bằng kinh Requiem Aeternam ("Xin cho các linh hồn được nghỉ ngơi đời đời"), trong đó có các câu trích từ Thánh Vịnh 64 (65): "Lạy Thiên Chúa, ca tụng Ngài ở Xion thật là chính đáng". Một thầy giúp lễ cầm một quyển sách Phúc Âm bọc da màu đỏ mở ra và đặt trên quan tài.

Phụng vụ Lời Chúa

Phần Phụng vụ Lời Chúa của Thánh Lễ An táng mở đầu bằng bài đọc trích từ sách Sách Công vụ Tông đồ 10:34-43, do bà Chile Alejandra Correa đọc bằng tiếng Tây Ban Nha. Đáp ca là Thánh Vịnh 22 (23). Bài đọc thứ hai do ông John McDonald đọc bằng tiếng Anh trích từ Thư gửi tín hữu Philípphê của Phaolô 3:20-04:01. Người đọc đã kết thúc bằng việc hát lên cụm từ "Verbum Domini" ("Đó là Lời Chúa"). Cộng đoàn hát đáp lại "Deo gratias" ("Tạ ơn Chúa").

Sau khi ca đoàn hát Alleluia, mọi người đứng lên để nghe bài Phúc Âm. Hồng y Ratzinger ban phép lành cho một phó tế người Anh thuộc Tổng giáo phận Birmingham là Paul Moss (hiện nay ông đã được thụ phong linh mục và hiện đang làm Giám đốc Ơn gọi của Tổng giáo phận Birmingham), phó tế này lên bục giảng để đọc Phúc Âm. Ông mở đầu bằng việc hát: "Tin Mừng theo Gioan", cộng đoàn đáp: "Lạy Chúa, ngợi khen Chúa". Sau đó ông đọc đoạn Phúc Âm bằng tiếng Latinh. Đoạn Phúc Âm hôm đó là Gioan chương 6, ở câu 40 nói: "Thật vậy, ý của Cha tôi là tất cả những ai thấy người Con và tin vào người Con, thì được sống muôn đời, và tôi sẽ cho họ sống lại trong ngày sau hết". Sau đó thầy Moss đọc hát đoạn Phúc Âm Gioan chương 21, câu 15 đến 19 kể về một cuộc đối thoại giữa Chúa Giêsu và Phêrô. Chúa Giêsu hỏi Phêrô ba lần: "Con có yêu mến Thầy không?" và ông trả lời là có. Sau đó, Giêsu nói với người môn đệ của mình rằng "Hãy theo Thầy". Phó tế nâng quyển sách lên và hát "Verbum Domini" (Đó là Lời Chúa). Cộng đoàn đáp: "Lạy Chúa Kitô, ngợi khen Chúa".

Bài giảng

Sau khi hôn sách Phúc Âm, Hồng y Ratzinger đứng trước toàn thể mọi người diễn giải bài giảng lễ, trong đó ông đã liên hệ đến đời sống và sự phục vụ của Giáo hoàng Gioan Phaolô II. Ban đầu, ông nói bằng tiếng Ý để ngỏ lời chào đón các quan khách chính trị và tôn giáo đến tham dự Thánh Lễ, và sau đó, hồng y Ratzinger đề cập đến câu chuyện làm thế nào mà chàng trai trẻ Karol đã đáp lại tiếng Chúa gọi "Hãy theo Ta!" để trở thành một linh mục sau khi cảm nghiệm được sự đàn áp của Đức Quốc xã. Hồng y Ratzinger cũng kể về cuộc đời của Gioan Phaolô trong từng giai đoạn khi làm Giám mục, hồng y, và Giáo hoàng. Theo đó, Gioan Phaolô II thường xuyên áp dụng Kinh Thánh vào đời sống và ông có lòng sùng kính Đức Mẹ Maria và Lòng Chúa Thương Xót một cách sâu sắc. Hồng y Ratzinger kết thúc bài giảng bằng những lời này:

Không ai trong chúng ta lại có thể quên được Chủ Nhật Phục Sinh cuối cùng của đời Ngài, Ðức Thánh Cha, dẫu đau khổ tột bực, vẫn một lần nữa tiến ra cửa sổ của Dinh Thự Tông Ðồ, và lần cuối cùng, Ngài chúc phúc cho chúng ta, "urbi et orbi" Chúng ta có thể chắc được rằng vị Giáo hoàng khả kính của chúng ta ngày hôm nay, cũng đang đứng tại cửa sổ của Nhà Cha, để nhìn xuống và chúc phúc cho tất cả chúng ta. Vâng, hãy chúc phúc cho chúng con, hỡi Ðức Thánh Cha!Chúng con xin tín dâng lên linh hồn của Ngài vào bàn tay mẫu từ của Mẹ Thiên Chúa, và cũng là Mẹ của chúng con, Người đã hướng dẫn Ngài mỗi ngày, và sẽ hướng dẫn Ngài hôm nay và mãi cho đến phúc vĩnh cửu của Người Con của Mẹ, là Chúa Giêsu Kitô, và là Thiên Chúa của chúng con.[16]

Với bài giảng này, Hồng y Ratzinger đã chiếm được sự đồng cảm của những người tham dự. Nhiều lần, phần giảng của ông bị gián đoạn vì đám đông lên tiếng vỗ tay.

Sau đó, Kinh Tin Kính Nicene được hát bằng tiếng Latinh. Lời nguyện tín hữu được đọc bằng tiếng Ý, tiếng Pháp, tiếng Swahili, tiếng Tagalog, tiếng Ba Lan, tiếng Đức và tiếng Bồ Đào Nha.

Phụng vụ Thánh Thể

Phần sau của Thánh Lễ An Táng là Phụng vụ Thánh Thể. Hồng y Ratzinger và các hồng y đồng tế đến đứng xung quanh bàn thờ để thánh hiến bánh và rượu. Trong đó, nghi thức quan trọng nhất đối với người Công giáo là truyền phép Thánh Lễ (khi linh mục đọc lại những lời mà Chúa Giêsu nói trong bữa ăn tối cuối cùng), họ tin rằng bánh và rượu sẽ được biến đổi thần tính thành mình và máu Chúa Kitô. Vì tin như vậy nên người Công giáo thờ phượng Chúa Kitô qua Bí tích Thánh Thể.

Sau kinh nguyện Thánh Thể và các lời nguyện khác là Kinh Chiên Thiên Chúa (Agnus Dei). Sau đó, Thánh Thể được phát cho người Công giáo tại Quảng trường Thánh Phêrô. Khi cộng đoàn đã nhận được Thánh Thể thì ca đoàn hát Thánh Vịnh 129 (130). Lời bài hát nói rằng: "Từ vực thẳm, con kêu lên Ngài, lạy Chúa, muôn lạy Chúa, xin Ngài nghe tiếng con."'. Sau phần Phụng Vụ Thánh Thể, cả đám đông trên đường phố của Vatican vỗ tay, vẫy cờ và biểu ngữ hô vang "Santo Subito!" (xin phong thánh ngay đi!) và "Giovanni Paolo Santo" (Thánh Gioan Phaolô), có cả tiếng hô vang "Magnus" (vĩ đại).

Nghi thức tiễn biệt

Sau khi giáo dân rước lễ, Hồng y Ratzinger chủ sự nghi thức tiễn biệt. Ông yêu cầu các vị hồng y và các thượng phụ nghi lễ Đông phương quy tụ quanh quan tài của Giáo hoàng Gioan Phaolô II, còn giáo dân được kêu gọi bắt đầu cầu nguyện: "Thưa anh chị em, chúng ta hãy phó thác linh hồn của Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II cho lòng thương xót dịu dàng nhất của Thiên Chúa... Xin Maria... cầu bầu với Thiên Chúa để Ngài có thể cho đức giáo hoàng của chúng ta thấy nhan thánh Con Chúa và an ủi Giáo hội với ánh sáng phục sinh."

Ca đoàn hát Kinh Cầu Các Thánh, các kinh cầu tương tự đã được đọc lên trong đám rước di quan từ Thính đường Clementine trong Điện Tông Tòa đến Vương cung thánh đường Thánh Phêrô.

Sau khi hát Kinh Cầu Các Thánh, các thượng phụ, tổng Giám mục và của Giáo hội Công giáo Đông phương đến gần quan tài Giáo hoàng Gioan Phaolô II để cử hành các nghi lễ tiễn biệt riêng của họ. Sau đó, các thượng phụ cùng với toàn bộ Hồng y đoàn chứng kiến nghi thức rảy nước phép trên quan tài. Hồng y Ratzinger tiến hành xông hương, trong khi một vài giáo sĩ của Giáo hội Đông Phương thực hiện nghi lễ Byzantine trong tiếng Hy Lạp và tiếng Ả Rập. Thánh Lễ An táng chính thức kết thúc với bài hát: "Xin các thiên thần đi cùng ngài vào thiên đường, xin các vị tử đạo chào đón ngài và dẫn ngài đến Thành Thánh Jerusalem."

Khi các người khiêng mang quan tài đi về phía lối vào của Vương cung thánh đường Thánh Phêrô để an táng, cộng đoàn tham dự đã vỗ tay và reo hò như một cử chỉ tiễn biệt cuối cùng. Quan tài sau đó được quay 180 độ để đối mặt với cộng đoàn khiến đáng đông vỗ tay và reo hò sôi nổi hơn trước khi được đưa ra khỏi khu vực công chúng. Hồng y Ratzinger bàn giao quyền thực hiện nghi thức an táng cho Hồng y Martínez Somalo, Hồng y nhiếp chính.